Susam (Sesamum indicum)

Susam, tohumlarında %50-60 yağ ve %25 protein bulunduran bir yağ bitkisidir.

Susam en fazla Çin, Nijerya, Somali, Meksika ve Türkiye'de üretilmektedir. Dünyada toplam susam üretimi 3,4 milyon tona yakındır. Bunun %25'ini Hindistan, %23'ünü Çin, %12'sini Sudan, %4'ünü Nijerya, %1'ini Somali, %1'ini Türkiye, %1'ini Meksika geri kalan %33'ünü de diğer ülkelerde üretilmektedir.

Susam tek yıllık otsu bir bitkidir. Likit olarak kulanıldığı gibi margarin olarak da kullanılır. Yağı hoş kokulu ve sarı renkli olup içerisinde barındırdığı sesamol ve sesamin sayesinde içeriğindeki yağın bozulması önlenir. Yemeklik yağ kullanımından ziyade tahin ve tahin helvası üretiminde, kuru pasta, simit gibi unlu mamüllerin üretiminde de kullanılabilir. Ayrıca kozmetik ve sabun yapımında, kaliteli küspesinden dolayı da hayvan yemi olarak kullanım alanına sahiptir.

Susam; Sesamum cinsinin alt sınıfı olan Sesamum indicum türüne ait bir bitkidir. Türkiye'deki geçmişi çok eskilere dayanmakla birlikte resmi kayıtlarda 19.yy olarak da görünmektedir. Türkiye' de en fazla ekiliş %35 ile Güneydoğu'da yapılmakta ve bunu sırasıyla %30'la Akdeniz, %25 ile Ege, %10 ile de Marmara takip etmektedir. Şanlıurfa'dan sonra en fazla ekim; Adana, Antalya, Çanakkale, Muğla, Edirne, İçel, Balıkesir, Manisa ve Aydın takip etmektedir.

Susam meyvesine kapsül adı verilir. Çiçeklerin aksine kapsüller yukarı doğru bakar. Olgunlaşma öncesi yeşil olan meyveler olgunlaşma ile kahverengi esmer bir renge dönüşür. Olgunlaşma döneminde oldukça dik duran meyveler hasat zamanında dökülmeden çok fazla kurtulamazlar. Yüzeyi pürüzlü olup tohum rengi beyaz, sarı, kahverengi ve siyah olur. Susam bitkisi 1-1,5 m derinlere gidebilen bir kazık kök sahiptir. Bu özelliği ile kuraklıklardan fazla etkilenmez. Bitki boyu ortalama 60-120 cm olup sapları tüylü veya tüysüzdür. Yapraklar ana sapta 3 ve 6. boğuma kadar karşılıklı, uca doğru almaşıklı bir diziliş göstermektedir. Yaprakların kenarları dizli, düz, bazen yırtmaç şeklinde dilimli veya 3 parçalıdır. Alt kısımlarındaki yapraklar iri ve geniş, uca doğru dar ve uzundur. Çiçek yaprak koltuklarından tek veya 3 çiçek bir arada çıkar. 5 adet çanak yaprağı dipte birleşmiş, uçları ayrı ve sivri, üzerleri hafif tüylüdür. Çiçeklenme; aşağıdan yukarıya doğru olur ve bitki çıkışından 1-1,5 ay sonra olur. Çiçek açma ve döllenme aynı gün olur.

Susamın Faydaları

Susam zengin besin içeriğine sahiptir ve tahine, helvaya beslenme açısından önemli katkılar sağlamaktadır. Özellikle içerisinde ihtiva ettiği protein, kalsiyum, fosfor ve E vitamini bakımından oldukça zengin bir gıdadır.

100 gr helvada minimum 10 gr protein (tavsiye edilen günlük miktar %25'i); 225 mg kalsiyum (günlük ihtiyacın %32'si), 400 mg fosfor (günlük ihtiyacın %50'si), 2.4 mg vitamin E (günlük ihtiyacın %24'ü) bulunurken; 100 gr tahinde 17 gr protein (tavsiye edilen günlük miktarın %34'ü) 426 mg kalsiyum (sütteki kalsiyumun 3 katı ve tavsiye edilen günlük miktarın %53'ü) ve 732 mg Fosfor (günlük ihtiyacın %91'i) 4 mg E vitamini (günlük ihtiyacın %40'ı) vardır.

Ayrıca susam, Omega 3 yağı bakımından oldukça zengindir. Bundan dolayı da kalp sağlığına önemli faydalar sağlamaktadır. Enerji içeriğinin de yüksek olması nedeni ile (500 kcal/100 gr helva ve 595 kcal/100 gr tahin) gelişme çağındaki çocuklara, sporculara ve ağır işte çalışanlara tüketilmesi önerilir. Ayrıca tahinde bol miktarda lesitin (E vitamini) C ve B vitaminleri de boldur.